بعد از ماه مبارک رمضان چگونه میتوانیم حال خوش معنوی خود را تداوم ببخشیم و حفظ کنیم؟
حال معنوی به معنای فهمیدن معنای پدیدههاست. ما باید معنادار زندگی کنیم و به قول سهراب سپهری «واژه باید خود باد، واژه باید خود باران باشد»، لذا هر قدر به متن حقیقت نزدیک شویم و معانی را بیشتر درک کنیم، طبیعتاً معنویت واقعی فراوانتری نصیب ما میشود.
اگر انسانها معنای رنج و حقیقت و حتی زندگی مشترک را درک کنند، به معنویت حقیقی دست پیدا کردهاند؛ چیزی شبیه پخته شدن که خام نخواهد شد. همین معنا اگر درک شود، ضمانت ادامه حرکت ما در پیچها و چالشهای بعدی زندگی خواهد بود، همچنان که هر چه جلوتر برویم، معنا ژرفتر و عمیقتر و ابعاد نامکشوف آن پررنگتر میشود. یکی از دعاهای پیامبر آیه۱۱۴ سوره مبارکه «طه» بود که میفرمایند: وَقُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْمًا؛ پروردگارا بر علم من بیفزا.
یعنی اهل بیت و معصومین (ع) ما هر چه جلوتر میرفتند، معانی را روشنتر درک میکردند تا جایی که رنج را جذاب میدیدند، پس اگر معنویت را به عنوان تجربه ذهنی و خلسه فرهنگی گرفتیم، همچون حبابی است که خواهد ترکید و در پیچ و خم زندگی از آن ردپایی باقی نمیماند، اما اگر معنویت را به عنوان درک معانی و درک اعماق و افق پدیدهها در نظر گرفتیم، هر قدر جلوتر برویم ابعاد آن برای ما روشنتر میشود. وقتی معنا روشنتر شود، انسانها، شادیها و فرخندگیها و فرخیهای بیشتری تجربه میکنند.
ماه مبارک رمضان در ابتدای سال چه کمکی به درک این معنا خواهد کرد؟
ماه مبارک رمضان برای همین آمده است. خداوند در آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ (۱۸۳) میفرماید:ای افرادی که ایمان آوردهاید! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه که بر کسانی که قبل از شما بودند، نوشته شد تا پرهیزکار شوید.»
«تتقون» به معنای این است که کسانی که قدرت معنایابی آنها گسترش پیدا میکند و قدرت حل مسئله مییابند. در واقع ماه رمضان آمده تا انسانها را در گستره بزرگتری قرار دهد. اینکه در دعای ماه رمضان میخوانیم «اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ، اَللَّهُمَّ اَغْنِ کلَّ فَقیرٍ، اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کلَّ جائعٍ، اَللّهُمَّ اکسُ کلَّ عُرْیانٍ، اَللّهُمَّ اشْفِ کلَّ مَریضٍ»، چون به معانی بزرگتر دست پیدا کردیم. تمامی گرسنگان در دعای ما جا دارند یا همه بیماران در دایره خواست ما برای شفا هستند. برای همه غریبهها و آوارهها آرزوی مأمن و بازگشت به وطن داریم. انسان در ماه مبارک رمضان فرصت ناب خودسازی دارد. انسان در این ماه از ظلمت به سمت نور جلو میرود و به قول حافظ «بعد از این نور به آفاق دهم از دل خویش/ که به خورشید رسیدیم و غبار آخر شد».
به آفاق رسیدن با همین نور و سیر به سمت خدا رفتن، یعنی به معنای جدیدتر رسیدن و در واقع موضوعاتی مثل نماز، روزه، حج و حجاب چنین کارکردهایی دارد که به ما برای معرفت بیشتر کمک میکند. اساساً در حجاب اصل بر این است که انسانها اسیر کسی نشوند، نه بگذارند کسی اسیر آنها شود و نه خود اسیر کسی شوند. اساساً عبادات آمدند تا ما را پاکیزه کنند و تعلیم دهند تا پاکیزه زندگی کنیم، به خصوص روزه که فوقالعادگی خاص و ماه رمضان نیز عظمت دارد. معنای «هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ» بر همین اساس و کارکرد اصلی آن همان معنویت است.
چگونه میتوانیم خصلتهای خوب را در وجود خود ماندگار کنیم؟
سه نکته برای تداوم کارهای خوب و جلوگیری از کار بد وجود دارد. قرآن میفرماید: «نیسرک للیسرا» (و ما بر سر هر دو راهی تو را به سوی راه آسانتر سوق میدهیم) یعنی آسانی برای وجود ما فراهم میشود. اول اینکه اگر میخواهیم اهل اخلاص و مراقبت زبان باشیم، باید در گام اول آگاهی پیدا کنیم. تصویر مات و نصفه آدم را اذیت میکند. مهم است بدانیم اخلاص چیست و ببینیم چه چیز در مسیر آن به ما کمک میکند. نیت رکن اصلی همه عبادات است، یعنی تصویرسازی از عبادت مهم است. نماز و روزه کجا باید برود؟ نیت نقش تصویر را به ما میدهد.
نکته دوم این است که باید برای خود الزاماتی را قرار دهیم، یعنی برنامه داشته باشیم، مثلاً اگر کسی میخواهد بخشنده باشد، هر روز این بخشندگی را تکرار کند. تکرار کردن فضیلت آن را در درون ما ملکه میکند. نکته دیگر بحث همراهان است که خداوند در قرآن میگوید: کونوا مع الصادقین (همراه راستگویان باشید.) اینکه همراه خوبان باشیم یا اینکه میفرماید: الرفیق ثم الطریق، یعنی انسان همسفر و رفیق داشته باشد و در آن فضیلت از همراه و همنوع و همسفر خود برنامه بگیرد. اگر انسان همراه و همسفر داشته باشد و از همراهان کمک بگیرید، بسیار سازنده است.
آنچه در ماه مبارک رمضان مهم بود، توجه به ساحت حضرت ولیعصر (عج)، استمداد خواستن و کمک گرفتن از آن حضرت است. ما باید بتوانیم در مسیر اولیاء الله قرار بگیریم و در همان مسیر بمانیم که اگر حواس و توجه ما به خوبیها معطوف شود، بعد از ماه رمضان هم سال معنوی و آبادی خواهیم داشت، به ویژه آنکه آغاز امسال با ماه رمضان مقارن و یکی شد.
